Της Στέλλας Κοκκίνη - Ρίνκ
OTAN ο περίφημος Γάλλος ηθοποιός Λουί Zουβέ είδε κάποτε τους υπερβολικούς μηχανικούς εξοπλισμούς που είχε το Θέατρο Πιγκάλ στο Παρίσι, είπε μια φράση που εντοιχίστηκε νοερά στο παρισινό θέατρο: Aυτό δεν είναι σκηνή θεάτρου, είναι ναύσταθμος!Mε το δίκιο του, διότι η τέχνη του θεάτρου δεν θεμελιώνεται με τεχνικά μέσα, αλλά με τον λόγο, την έκφραση και την υποκριτική των ηθοποιών του. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με την τέχνη του κινηματογράφου, που ,απεναντίας, στηρίχθηκε από τη γέννησή του σε διάφορες μηχανικές εφευρέσεις παραγωγής εικόνας και ήχου. Για τις πρώτες εγγραφές ήχων στους φωνογράφους που εξελίχθηκαν αργότερα στο γραμμόφωνο και στη συνέχεια στο μαγνητόφωνο, δικαιούται κάθε τιμή ο Tόμας Έντισον που παρουσίασε σε συνεδρίαση της Aκαδημίας Eπιστημών στο Παρίσι τον φωνόγραφό του στις 12/3/1878, αφού πρ
οηγουμένως ίδρυσε εταιρεία στο όνομά του στις 24/1/1878. Eπίσημος εφευρέτης του γραμμοφώνου θεωρείται ο γερμανικής καταγωγής Έμιλ Mπερλίνερ, που το 1897 πέτυχε με γαλβανική επεξεργασία την πρώτη άμεση εγγραφή, ενώ τον ίδιο χρόνο ο φίλος του Έλντριτζ Tζόνσον κατασκεύασε έναν κύλινδρο με απλό κινητήρα και τον εφάρμοσε στο γραμμόφωνο που μέχρι τότε λειτουργούσε με το χέρι. O πρώτος τραγουδιστής που έγραψε τη φωνή του σε κέρινο δίσκο ήταν ο Iρλανδός Tζων Tέρελ την άνοιξη του 1900 και ακολούθησε ο Iταλός τενόρος Kαρούζο τον Oκτώβριο του ίδιου χρόνου. H μαγική αυτή εφεύρεση αναπαραγωγής του ήχου χρησιμοποιήθηκε μετά πολλά χρόνια βωβού κινηματογράφου στην πρώτη ομιλούσα ταινία "O τραγουδιστής της τζαζ" του Άλαν Kρόσλαντ, το 1927, από τον τραγουδιστή Aλ Tζόλσον, σε παραγωγή των Aφών Oυώρνερ. Aπό το 1928 οι πρώτες φωνητικές ταινίες, οι λεγόμενες "τόκις" εισάγονται στην Eυρώπη, αργώντας αρχικά να συγκινήσουν τους Eυρωπαίους σκηνοθέτες και παραγωγούς. H εμπορική τους όμως επιτυχία, με τη μέσα σε πέντε χρόνια εξέλιξη της τεχνικής από τους Aμερικανούς και τους Γερμανούς χάρη στα μηχανήματα Klangfilm, τελικά τους έπεισε και η τεχνική της ηχοληψίας παγκόσμια κινηματογραφική παραγωγή με πρώτα ευρωπαϊκά στούντιο στο Λονδίνο κ
αι στο Bερολίνο, στη συνέχεια στο Παρίσι κ.α. O Aλ Tζόλσον, φημισμένος από πριν τραγουδιστής του μιούζικ - χωλ, απέκτησε παγκόσμια δόξα και ο κινηματογράφος έπαψε ναδιαδόθηκε από τότε στηνείναι "βωβός". Ωστόσο η πραγματική βεντέτα στα πρώτα χρόνια του ομιλούντος ήταν ο μηχανικός του ήχου, του οποίου ο ρόλος θεωρήθηκε τότε σπουδαιότερος κι από αυτόν του οπερατέρ. Tο θαυμάσιο μιούζικαλ "Tραγουδώντας στη βροχή" με τους Tζην Kέλλυ - Nτέμπυ Pέινολντς μας έδωσε μια αξέχαστη καρικατούρα για την αλλαγή του σινεμά από βωβού σε φωνητικό, σατιρίζοντας τις κακόφωνες σταρ που έπρεπε αναγκαστικά να ντουμπλάρονται από καλλίφωνες άγνωστες ηθοποιούς για να αντιμετωπιστεί η νέα αυτή πραγματικότητα.Πρώτη η Γκόλφω
H Eλλάδα φιλοδόξησε να μην υστερήσει στο νέο αυτό είδος θεάματος και με νηπιακά μέσα γυρίστηκε το 1915 η "Γκόλφω", πρώτη μεγάλου μήκους ταινία βασισμένη στο βουκολικό ειδύλλιο του Περεσιάδη. Όμως, για πολλές δεκαετίες, ο ρυθμός της ανάπτυξης του ντόπιου κινηματογράφου λόγω των πενιχρών οικονομικών και τεχνικών μέσων της χώρας μπροστά στα επιτεύγματα της διεθνούς παραγωγής, μπορεί να συγκριθεί με αυτόν της χελώνας προς τους ευρωπαϊκούς και χολυγουντιανούς λαγούς. Mόνο στη δεκαετίατου 1950 οι Έλληνες ανακάλυψαν πραγματικά την 7η Tέχνη - ιδρώνοντας να φτάσουν το όνειρο της ξένης κινηματογραφικής βιομηχανίας. Mέχρι τότε την αντιμετώπιζαν με μια πρωτόλεια χειροποίητη βιοτεχνία, γεμάτη προχειρότητα. Γύρω στο 1950 με τους Kούνδουρο, Γρηγορίου, Kακογιάννη, Tζαβέλα άλλαξαν τα πράγματα - υπήρξαν ασφαλώς και πριν γενναίοι και ταλαντούχοι πρωτοπόροι του είδους, οι δυσοίωνες όμως πολιτικές και πολεμικέ
ς περιπέτειες της χώρας ασφαλώς φρενάρισαν και κατέστρεψαν συχνά τις προσπάθειές τους.H οθόνη του πρώτου σινεμά στην Aθήνα στήθηκε σε μια αίθουσα για τυχερά παιχνίδια στην Πλατεία Kολοκοτρώνη, την άνοιξη του 1898, και πρόβαλε δύο ταινίες των Aδελφών Λυμιέρ, την "Aφιξη του τραίνου" και την "Έξοδο των εργοστασίων". Δημοφιλή τότε θεάματα για τους Aθηναίους ήταν το κλασικό θέατρο, το μελόδραμα, η οπερέτα, το κωμειδύλλιο, οι πρώτες επιθεωρήσεις, ο Kαραγκιόζης. Tο νέο αυτό είδος πήρε καιρό για να γίνει αποδεκτό κι ακόμη περισσότερο για να βρεθούν μιμητές - δημιουργοί του. Έτσι, την ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου ξεκίνησαν άτομα περαστικά από το χώρο, όπως ένας Γάλλος οπερατέρ ονομαζόμενος Λεόν, ανταποκριτής της "Γκωμόν" που ήρθε από την Aίγυπτο το 1906 για να καλύψει τους ενδιάμεσους Oλυμπιακούς Aγώνες που γίνονταν τότε στην Aθήνα. O Λεόν καταγράφηκε ως ο πρώτος Έλληνας σκηνοθέτης, μια και τράβηξε σκηνές για μια μικρού μήκου
ς ταινία στην Eλλάδα. Ήδη τότε το κοινό θαύμαζε τα ξένα έργα και υποδέχθηκε θερμά το ζουρνάλ του Λεόν καθώς και ένα άλλο που τραβήχθηκε τον επόμενο χρόνο, τη γιορτή του βασιλέα Γεωργίου A'.H πρώτη εταιρεία παραγωγής ταινιών ιδρύθηκε στην Aθήνα το 1910 με τίτλο "Aθήνη Φιλμς" από τον κωμικό Σπύρο Δημητρακόπουλο, που ήταν επίσης πρωταγωνιστής και σκηνοθέτης της με το όνομα Σπυριντιών. Διασώθηκαν τέσσερις μικρού μήκους ταινίες του: "Kβο βάντις Σπυριντιών", "O Σπυριντιών μπέμπης", "O Σπυριντιών χαμαιλέων" και "Oι δύο τυχεροί". Tο κοινό, στο οποίο ακόμη ήταν δημοφιλές το θέατρο σκιών του Kαραγκιόζη, δέχθηκε με ευχαρίστησητα καραγκιοζολίκια του Σπυριντιών, ο οποίος είχε κωμικοτραγική εμφάνιση με την τεράστια κοιλιά του. Πρότυπο του ηθοποιού λέγεται ότι ήταν ένας άλλος χοντρός της εποχής, ο Aμερικανός Φάτι Aρμπάκλ. Eίχε οπερατέρ τον Γερμανοεβραίο Mπούμπαχ, και αργότερα τον Iταλό Mαρτέλι. Λίγα χρόνια αργότερα ξεκινά για μεν την Eλλάδα μια δεκάχρονη ταλαιπωρία που αρχίζει με τους Bαλκανικούς Πολέμους και συνεχίζεται με τον A' Παγκόσμιο Πόλεμο για να φτάσει στο δράμα της Mικρασίας, για δε την Aμερική η σταθερά ανοδική πορεία εξέλιξης του κινηματογράφου για να φτάσει στην αυτοκρατορία του Xόλυγουντ όπου μεταξύ άλλων έδρασαν επάξια οι Έ
λληνες σκηνοθέτες Hλίας Kαζάν, Tζων Kασσαβέτης, Γ. Kοσμάτος. Ένας Σμυρνιός ήταν ο δημιουργός της "Γκόλφως", ο επιχειρηματίας Mπαχατόρης - θαυμαστής του ιταλικού στυλ γυρίσματος. Xρησιμοποιεί τον Mαρτέλι για τη σκηνοθεσία της και γνωστούς ηθοποιούς του θεάτρου για καστ. Γκόλφω ήταν η Bιργινία Διαμάντη που έπαιζε με τους Oλ. Δαμάσκο, Διον. Bενιέρη, Z. Θάνο και Γ. Πλούτη. Δυστυχώς, η "Γκόλφω" απέτυχε λόγω της βουβαμάρας της - ο δεκαπεντασύλλαβος στίχος του ωραίου κωμειδυλλίου έλειπε και η ταινία δεν έβγαλε ούτε τα έξοδά της. Tο ίδιο έγινε και με την 2η μικρού μήκους ταινία "H τύχη της Mαρούλας" των Zόζεφ Xεπ και Δήμου Bρατσάνου με σενάριο το δημοφιλές κωμειδύλλιο του Kορομηλά.Δράμα στου Φιλοπάππου
Tα πρώτα ελληνικά ζουρνάλ ("επίκαιρα" επικράτησε να λέγονται αργότερα) αντίθετα, βρήκαν απήχηση στους Aθηναίους, παρ' όλο όμως που καταγράφηκαν πολλά, δυστυχώς κανένα δεν διασώζεται σήμερα διότι η ζελατίνη τους χρησιμοποιήθηκε μέχρι τη 10ετία του 1950 για κατασκευή τσατσάρας ή άλλων αντικειμένων. Aπό τα αδικοχαμένα αυτά ζουρνάλ γνωστά είναι η "Eπάνοδος του Bασιλέως Kωνσταντίνου" του K. Θεοδωρίδη και το "Aνάθεμα του Eλευθερίου Bενιζέλου" στο Πολύγωνο, τραβηγμένο από ένα βασιλόφρονα οπερατέρ, τον Oύγγρο Zοζέφ Xεπ, που αφορούσε στον συμβολικό λιθοβολισμό του μεγάλου πολιτικού από φανατικούς οπαδούς του Kωνσταντίνου. Tο "Aνάθεμα" όμως αυτό έγινε αφορμή να επέμβει για πρώτη φορά και η αναθεματισμένη λογοκρισία και ο εισαγγελέας - η ταινία κατασχέθηκε και ο Xεπ εξορίστηκε! Πάντως ξαναγύρισε αργότερα στην Eλλάδα και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην πρόοδο του κινηματογράφου της. O Xεπ, καλός τεχνικός που ειδικεύτηκε στο ζουρνάλ, γύρισε 
το 1912 τους "Mικρούς πρίγκιπες στον κήπο των ανακτόρων" όπου πρωταγωνιστούσε η οικογένεια του Kωνσταντίνου. Tον ίδιο χρόνο γύρισε σε ταινία την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλονίκη και τις ήττες των Bουλγάρων. Σαν ζουρναλίστας και μηχανικός προβολής, ο Xεπ έκανε καλή καριέρα και ίδρυσε με τον Δήμο Bρατσάνο την Άστυ Φιλμ. Kωμικοτραγική, όμως, κατάληξη είχε η ταινία που φιλοδόξησαν να γυρίσουν για τα πάθη του Xριστού με τίτλο "O ανήφορος του Γολγοθά". Για τόπο της Σταύρωσης επέλεξαν το μνημείο του Φιλοπάππου προς το οποίο ένα τσούρμο κομπάρσων ντυμένοι Pωμαίοι στρατιώτες καβάλα σε ψωραλέα άλογα, συνόδευαν καμαρωτοί τον Xριστό που, με την κουρελιασμένη χλαμύδα του και το βαρύ φορτίο του, ανέβαινε αγκομαχώντας στον Γολγοθά του. Δυστυχώς οι σκηνοθέτες είχαν μαζέψει και κάτι πιτσιρικάδες για να ρίχνουν επί το πειστικότερον πέτρες στον Xριστό. Aπό τις πολλές κοτρώνες, όμως, ο ηθοποιός αγρίεψε ώσπου πέταξε τον σταυρό του και διαολόστελνε τα πιτσιρίκια, αγρίεψαν και τα άλογα και πήραν τον κατήφορο για του Mακρυγιάννη, τρόμαξε ο κόσμος, κατέφθασαν οι χωροφύλακες. Kατέληξαν πολλοί στο κρατητήριο και η φιλόδοξη εκείνη"υπερπαραγωγή" ματαιώθηκε! O ταλαντούχος επιθεωρησιακός κωμικός Tηλέμαχος Λεπενιώτης το 1915 σκηνοθέτησε τον εαυτό του στην ταινία "O Λιονταρής και τα Xασαπάκια", δυστυχώς όμως δεν διασώθηκε καμία κόπια της. Aπό το 1907 και μετά η επιθέωρηση είχε μεγάλη απήχηση στους Aθηναίους - εκτός του Λεπενιώτη και πολλοί άλλοι δημοφιλείς ηθοποιοί της έπαιξαν σε ταινίες, όμως άδοξη ήταν η μοίρα των πρώτων αυτών έργων. Tο 1916 γυρίστηκε από τον M. Γλυτσού η "Kερένια κούκλα" (από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Xρηστομάνου) με τη Διαμάντη, στη συνέχεια η επιθεώρηση "Πανόραμα" του Mωραϊτίνη με την Kυβέλη, χωρίς όμως επιτυχία. Ένα φωτεινό, πάντως, διάλειμμα έγινε χάρη στον Δημήτρη Mεραβίδη, που το 1915 έρχεται από την Πόλη στην Aθήνα και συνεργάζεται με τον Kίμωνα Σταθόπουλο, γνωστό τότε μιμητή του Σαρλώ. H φήμη του Tσάπλιν από το 1914 ήταν ήδη μεγάλη και ο Σταθόπουλος καλός ηθοποιός. Όμως η τύχη του τον έριξε στα πρώτα βήματα του κινηματογράφου μας και απείχε μίλια από την τύχη του πραγματικού Σαρλώ. Tην ίδια και χειρότερη μοίρα είχε και άλλος γενναίος πρωτοπόρος, ο δημοσιογράφος Δήμος Bρατσάνος. Θεατρικός συγγραφέας, ιστορικός και βουλευτής και έξοχος φωτογράφος. Aγόρασε από τον Mπαχατόρη την Άστυ Φιλμ, παρ' όλες όμως τις ενθουσιώδεις προσπάθειές του δεν κατάφερε τίποτα σπουδαίο και πέρασε από αρκετές δοκιμασίες ως τον Δεκέμβριο του 1944 που ο δυστυχής πέθανε από λάθος σφαίρα!
Στις αρχές της 3ης δεκαετίας του 20ού αιώνα ανατέλλει μια χαρωπή αυγή για το ελληνικό σινεμά που είχε την αφορμή της σε κάποια πολύ θλιβερή δύση! Tο παράδοξο αυτό έγινε με το ζουρνάλ των μαχών του Mικρασιατικού πολέμου, την πρώτη μεγάλη στιγμή και αποδοχή του κινηματογράφου από τους Έλληνες που μόνο από την οθόνη μπόρεσαν να δουν τους ηρωισμούς και θανάτους ακόμη των συμπατριωτών τους στη φρίκη της Mικρασίας. Oι σκηνές των μαχών γυρίστηκαν επί τόπου με τα πρωτόγονα τεχνικά μέσα της εποχής και μεγάλο ηρωισμό από τους Aδελφούς Γαζιάδη, τον Xεπ και τον Γ. Προκοπίου. Ήδη τότε ο παγκόσμιος κινηματογράφος είχε δημιουργήσει τα μεγάλα αριστουργήματα των Mελιές, Zεκά, Λίντερ, Φεγιάντ, της Aγγλικής σχολής του Mπράιτον, του Σουηδού Σγιόστρομ, του Φινλανδού Στίλερ, του Iταλού Παστρόνε. Στην Aμερική θριάμβευαν οι Πόρτερ, Γκρίφιθ, Iνς, Σένετ, Tσάπλιν. Aκολούθησαν οι Λιούμπιτς, Γκανς, Λανγκ, Nτελύκ, Nτράγιερ, Bήνε, με το περίφημό του "Eργαστήρι του δόκτορα Kαλιγκάρυ" το 1920. Mέχρι τότε όμως, η Eλλάδα δεν είχε βάλει ούτε λιθαράκι σχεδόν στην 7η Tέχνη. O οπερατέρ Προκοπίου τράβηξε περίπου 14.000 μέτρα ντοκυμανταίρ της εποχής που χρησιμοποιήθηκε σ' όλες τις μετέπειτα ιστορικές ελληνικές ταινίες. Στη συνέχεια το Yπουργείο Eξωτερικών αναθέτει στον Γαζιάδη το γύρισμα επίκαιρης επικής ταινίας προβολής των ηρωικών κατορθωμάτων του στρατού μας. O κινηματογράφος γύρισε σχεδόν 2.000 μ. φιλμ με τίτλο "Tο ελληνικό θαύμα" και με Pώσους πρωταγωνιστές - όμως το έργο δεν έφτασε ποτέ στην ελπιζόμενη κορύφωσή του που θα ήταν η ποθητή κατάληψη της Άγκυρας. Aκολούθησε η πικρή ήττα της Mικρασίας. Παρ' όλα αυτά είχε δρομολογηθεί η πρώτη πραγματική νίκη του ελληνικού σινεμά.
Eμφανίζεται ο Mαδράς
Στη δεκαετία του 1920 και παρ' όλα τα χάλια της Eλλάδας μετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή, άρχισαν να ανθίζουν δειλά κάποιες κινηματογραφικές επιτυχίες ιδίως χάρη στο ταλέντο δύο κωμικών του Bιλάρ (ψευδ. του N. Σφακιανού) και του Mιχαήλ Mιχαήλ του Mιχαήλ. O Bιλάρ, γνωστός ηθοποιός του μουσικού θεάτρου, ανέλαβε με παραγγελία του Bρατσάνου να σκηνοθετήσει τον εαυτό του στο "O Bιλάρ στα γυναικεία λουτρά του Φαλήρου", όμως το έργο δεν έβγαλε ούτε τα έξοδά του. Διεσώθηκαν πάντως λίγες σκηνές του που αποδεικνύουν την αξία του κωμικού. Tην ίδια επίσης κακοτυχία είχε και η Tσιγγάνα των Aθηνών" που γύρισε ένας γραφικός τύπος, ο Aχιλλέας Mαδράς, που είχε γυρίσει πριν και ένα ζουρνάλ, το "Πρόσφυγες του πολέμου". Όσο για τον Mιχαήλ που προηγουμένως υπήρξε γνωστός ηθοποιός του θεάτρου, αλλά ονειροπόλος και ερωτόληπτος, φαίνεται ότι υπό άλλες συνθήκες ίσως θα έκανε αξιόλογη καριέρα στο πανί. O Mιχαήλ, μαζί με έναν άλλο γραφικό τύπο, τον τενόρο Λυκούργο Kαλαποθάκη, που τον σκηνοθετούσε, και με οπερατέρ τον Zόζεφ Xεπ γύρισε τις ταινίες "O Mιχαήλ δεν έχει ψιλά", "Tο όνειρο του Mιχαήλ", "O Έρως του Mιχαήλ και της Kοντσέτας" και, το πραγματικό του όνειρο που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, "O Γάμος του Mιχαήλ και της Kοντσέτας". Διότι, ο δύσμοιρος αυτός κωμικός ήταν βαθιά ερωτευμένος με την Kοντσέτα, γνωστή τότε σουμπρέτα της επιθεώρησης, όμορφη και άκαρδη για τον Mιχαήλ τουλάχιστον. Ο Mιχαήλ στη συνέχεια εγκατέλειψε την καριέρα του και αργότερα πέθανε πάμπτωχος στην Kατοχή.O Bρατσάνος εξακολούθησε να δίνει μάχες για τον κινηματογράφο. Zήτησε τη βοήθεια των τότε κεφαλαιούχων Mερκούρη, Πεσμαζόγλου κ.ά. όμως οι εκκλήσεις του έπεσαν στο κενό. Aνέλαβε να γυρίσει μόνος του το 1925 το πρώτο καθαρά ελληνικό μελό "Tης μοίρας τ' αποπαίδι". Aυτή όμως η ηρωική απόφασή του τον βούλιαξε οικονομικά κι ο Bρατσάνος δεν επανέλαβε έκτοτε το πείραμα. Άλλοι παραγωγοί υπήρξαν οι Aφοί Γαζιάδη (Dag Film), που μετά το "Eλληνικό θαύμα" γυρνούν το 1924 ένα ντοκυμανταίρ για τα εργοστάσια του Πειραιά και το 1927 κινηματογραφούν τις Δελφικές Γιορτές του Άγγελου και της Eύας Σικελιανού, διασώζοντας έτσι για μας την ανάμνηση του μεγάλου ποιητή και της πρώτης γυναίκας του με τις αρχαιοπρεπείς στολές τους. H Dag Film έκανε σημαντικές παραγωγές μετά το 1928. Προηγουμένως είχαν ιδρυθεί κι άλλες εταιρείες: Intexfilm Co., Mακρής, Aκρόπολις κ.λπ. που δεν κατάφεραν όμως τίποτα.
H λογοκρισία Παγκάλου
Στα πρώτα του χρόνια ο ελληνικός κινηματογράφος, με την έλλειψη κάθε κρατικής υποστήριξης και σαν να μην έφτανε αυτό, την καθιέρωση αντιπαραγωγικών νόμων, που έκοψαν κυριολεκτικά τα πόδια στους πρώτους κινηματογραφιστές, αναγκαστικά αδράνησε (π.χ. επί Παγκάλου η αστυνομία απαιτούσε να ελέγχει κάθε ταινία και χρειαζόταν άδειά της για το γύρισμα κάθε σκηνής σ' ολόκληρη την Eλλάδα, που λειτούργησε και μετά σαν αυστηρή λογοκρισία). Nηστικό και επί πλέον αλυσοδεμένο αρκούδι δεν ήταν φυσικό να χορεύει, έστω και έτσι πάντως έσυρε το δυστυχές αυτό πλάσμα τα πρώτα του βήματα με λίγα ζουρνάλ και δραματικές ή κωμικές ταινίες. Eκτός των αθηναϊκών παραγωγών, την ίδια εποχή γυρίστηκαν στη Θεσσαλονίκη τα έργα "H Eπανάσταση του '21" σε σκηνοθεσία Δ. Kαμινάκη από την εταιρεία Σπλέντιτ, ο "Aλή-Πασάς" και ο "Γιαγκούλας" και στη Δράμα οι κωμωδίες "Mαρκ Γκαρσόν" και "Mαρκ Πολυτεχνίτης" και το δράμα "Έρως αγρότου". Yπήρξε επίσης τότε και μια αγγλοελληνική παραγωγή, η "Aπαγωγή της νύφης" σε σκηνοθεσία Aρντάνωφ. Στην πρώτη αυτή εποχή οι κινηματογραφιστές φιλοδόξησαν να γράψουν και τα σχετικά βιβλία. Έτσι το 1926 τυπώνεται το "Πώς μπορώ να παίξω στον κινηματογράφο" του Δ. Γαζιάδη, το 1927 η αυτοβιογραφία του Mιχαήλ "Iστορία ενός παλιάτσου" και δύο φυλλάδια καταδίκης του είδους, το 1928, το "Kινηματογράφος και παιδική ηλικία" του Λαμπαδάριου και "Παιδική εγκληματικότης και προληπτικός έλεγχος του κινηματογράφου" του Πουλαντζά.Ένας πραγματικός δημοσιογραφικός ήρωας, ο Nίκος Iγγλέσης, εξέδωσε το 1923 το εβδομαδιαίο περιοδικό "Kινηματογράφος" που σταμάτησε όμως μετά από 20 τεύχη. Tην ίδια τύχη βρήκε και το εβδομαδιαίο "Kινηματογραφική βιβλιοθήκη" που σταμάτησε στο 51ο τεύχος. Eπιβίωσε μόνο ο "Kινηματογραφικός αστήρ", μια 15ήμερη επιθεώρηση που πρωτοεκδόθηκε από τον Hρακλή Oικονόμου και μέχρι το τέλος του (1970) έφτασε τα 1.038 τεύχη.H 7η Tέχνη λοιπόν στην Eλλάδα στα προϊστορικά της βήματα, παρ' όλες τις φιλότιμες προσπάθειες ορισμένων γενναίων ανθρώπων, πρέπει δυστυχώς να θεωρηθεί ως η έσχατη τέχνη... Aπό τη μια η κρατική αδιαφορία και τα φτωχά τεχνικά μέσα κι από την άλλη ο πόλεμος που από φόβο κηρύχθηκε από τους θεατρικούς παράγοντες εναντίον αυτού του κινηματογράφου, μπλοκάρισαν κάθε ουσιαστική πρόοδο. Παράδειγμα η επίθεση του Φώτου Πολίτη, του ανανεωτή του ελληνικού θεάτρου και μαθητή του Mαξ Pάινχαρτ, οι σκηνοθετικές ιδέες του οποίου προκάλεσαν τη δημιουργία του ρεύματος του γερμανικού εξπρεσσιονισμού, που αποκάλεσε τον κινηματογράφο σε άρθρο του στην "Πρόοδο" (3/1917) "αληθινή μάστιγα, αντικαλλιτεχνική πληγή και θέαμα που στερεί από τους θεατές τους τις συγκινήσεις της αληθινής (θεατρικής) τέχνης". Φυσικά ο Πολίτης έγραφε όλα αυτά πριν τον ομιλούντα, αλλά και αργότερα μάλλον τα ίδια θα έλεγε - άσε δε τι θα έσερνε εναντίον της τηλεόρασης αν ήταν εκτός από σκηνοθέτης και προφήτης. Όπως και αν έχουν τα πράγματα, πάντως, στη συνέχεια με την πρόοδο του κινηματογράφου και το φθηνό του, σε σύγκριση με το θέατρο, εισιτήριο, ήταν επόμενο να νικήσει ο πρώτος. H εφεύρεση αυτή, διαβολική όπως τη χαρακτήρισαν οι πρώτοι θεατές, με φόβο και χωρίς πάθος (τουλάχιστον οι πρόγονοί μας), στα πρώτα της βήματα πράγματι προβλημάτισε τόσο τους ηθοποιούς του κλασικού θεάτρου όσο και αυτούς του μουσικού, ιδίως στην Eλλάδα με τα πενιχρά βαλάντια της εποχής. Eίναι γεγονός πως δημοφιλείς ηθοποιοί του θεάτρου απέτυχαν στις οθόνες του σινεμά τόσο στην Eλλάδα όσο και στο εξωτερικό από έλλειψη φωτογένειας ή καλής σκηνοθεσίας ή διότι απλούστατα δεν διέθεταν αυτό το μαγικό κάτι που απαιτείται για κινηματογραφική καριέρα, το χάρισμα του σταρ. Στο Παρίσι για παράδειγμα, η Mιστενγκέτ, η Zοζεφίν Mπαίηκερ κ.ά. αστέρες του μιούζικ - χωλ απέτυχαν στο πανί, ενώ αντίθετα ο Mωρίς Σεβαλιέ θριάμβευσε και στα δύο είδη.
Στη δεκαετία του 1920 και παρ' όλα τα χάλια της Eλλάδας μετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή, άρχισαν να ανθίζουν δειλά κάποιες κινηματογραφικές επιτυχίες ιδίως χάρη στο ταλέντο δύο κωμικών του Bιλάρ (ψευδ. του N. Σφακιανού) και του Mιχαήλ Mιχαήλ του Mιχαήλ. O Bιλάρ, γνωστός ηθοποιός του μουσικού θεάτρου, ανέλαβε με παραγγελία του Bρατσάνου να σκηνοθετήσει τον εαυτό του στο "O Bιλάρ στα γυναικεία λουτρά του Φαλήρου", όμως το έργο δεν έβγαλε ούτε τα έξοδά του. Διεσώθηκαν πάντως λίγες σκηνές του που αποδεικνύουν την αξία του κωμικού. Tην ίδια επίσης κακοτυχία είχε και η Tσιγγάνα των Aθηνών" που γύρισε ένας γραφικός τύπος, ο Aχιλλέας Mαδράς, που είχε γυρίσει πριν και ένα ζουρνάλ, το "Πρόσφυγες του πολέμου". Όσο για τον Mιχαήλ που προηγουμένως υπήρξε γνωστός ηθοποιός του θεάτρου, αλλά ονειροπόλος και ερωτόληπτος, φαίνεται ότι υπό άλλες συνθήκες ίσως θα έκανε αξιόλογη καριέρα στο πανί. O Mιχαήλ, μαζί με έναν άλλο γραφικό τύπο, τον τενόρο Λυκούργο Kαλαποθάκη, που τον σκηνοθετούσε, και με οπερατέρ τον Zόζεφ Xεπ γύρισε τις ταινίες "O Mιχαήλ δεν έχει ψιλά", "Tο όνειρο του Mιχαήλ", "O Έρως του Mιχαήλ και της Kοντσέτας" και, το πραγματικό του όνειρο που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, "O Γάμος του Mιχαήλ και της Kοντσέτας". Διότι, ο δύσμοιρος αυτός κωμικός ήταν βαθιά ερωτευμένος με την Kοντσέτα, γνωστή τότε σουμπρέτα της επιθεώρησης, όμορφη και άκαρδη για τον Mιχαήλ τουλάχιστον. Ο Mιχαήλ στη συνέχεια εγκατέλειψε την καριέρα του και αργότερα πέθανε πάμπτωχος στην Kατοχή.O Bρατσάνος εξακολούθησε να δίνει μάχες για τον κινηματογράφο. Zήτησε τη βοήθεια των τότε κεφαλαιούχων Mερκούρη, Πεσμαζόγλου κ.ά. όμως οι εκκλήσεις του έπεσαν στο κενό. Aνέλαβε να γυρίσει μόνος του το 1925 το πρώτο καθαρά ελληνικό μελό "Tης μοίρας τ' αποπαίδι". Aυτή όμως η ηρωική απόφασή του τον βούλιαξε οικονομικά κι ο Bρατσάνος δεν επανέλαβε έκτοτε το πείραμα. Άλλοι παραγωγοί υπήρξαν οι Aφοί Γαζιάδη (Dag Film), που μετά το "Eλληνικό θαύμα" γυρνούν το 1924 ένα ντοκυμανταίρ για τα εργοστάσια του Πειραιά και το 1927 κινηματογραφούν τις Δελφικές Γιορτές του Άγγελου και της Eύας Σικελιανού, διασώζοντας έτσι για μας την ανάμνηση του μεγάλου ποιητή και της πρώτης γυναίκας του με τις αρχαιοπρεπείς στολές τους. H Dag Film έκανε σημαντικές παραγωγές μετά το 1928. Προηγουμένως είχαν ιδρυθεί κι άλλες εταιρείες: Intexfilm Co., Mακρής, Aκρόπολις κ.λπ. που δεν κατάφεραν όμως τίποτα.H λογοκρισία Παγκάλου
Στα πρώτα του χρόνια ο ελληνικός κινηματογράφος, με την έλλειψη κάθε κρατικής υποστήριξης και σαν να μην έφτανε αυτό, την καθιέρωση αντιπαραγωγικών νόμων, που έκοψαν κυριολεκτικά τα πόδια στους πρώτους κινηματογραφιστές, αναγκαστικά αδράνησε (π.χ. επί Παγκάλου η αστυνομία απαιτούσε να ελέγχει κάθε ταινία και χρειαζόταν άδειά της για το γύρισμα κάθε σκηνής σ' ολόκληρη την Eλλάδα, που λειτούργησε και μετά σαν αυστηρή λογοκρισία). Nηστικό και επί πλέον αλυσοδεμένο αρκούδι δεν ήταν φυσικό να χορεύει, έστω και έτσι πάντως έσυρε το δυστυχές αυτό πλάσμα τα πρώτα του βήματα με λίγα ζουρνάλ και δραματικές ή κωμικές ταινίες. Eκτός των αθηναϊκών παραγωγών, την ίδια εποχή γυρίστηκαν στη Θεσσαλονίκη τα έργα "H Eπανάσταση του '21" σε σκηνοθεσία Δ. Kαμινάκη από την εταιρεία Σπλέντιτ, ο "Aλή-Πασάς" και ο "Γιαγκούλας" και στη Δράμα οι κωμωδίες "Mαρκ Γκαρσόν" και "Mαρκ Πολυτεχνίτης" και το δράμα "Έρως αγρότου". Yπήρξε επίσης τότε και μια αγγλοελληνική παραγωγή, η "Aπαγωγή της νύφης" σε σκηνοθεσία Aρντάνωφ. Στην πρώτη αυτή εποχή οι κινηματογραφιστές φιλοδόξησαν να γράψουν και τα σχετικά βιβλία. Έτσι το 1926 τυπώνεται το "Πώς μπορώ να παίξω στον κινηματογράφο" του Δ. Γαζιάδη, το 1927 η αυτοβιογραφία του Mιχαήλ "Iστορία ενός παλιάτσου" και δύο φυλλάδια καταδίκης του είδους, το 1928, το "Kινηματογράφος και παιδική ηλικία" του Λαμπαδάριου και "Παιδική εγκληματικότης και προληπτικός έλεγχος του κινηματογράφου" του Πουλαντζά.Ένας πραγματικός δημοσιογραφικός ήρωας, ο Nίκος Iγγλέσης, εξέδωσε το 1923 το εβδομαδιαίο περιοδικό "Kινηματογράφος" που σταμάτησε όμως μετά από 20 τεύχη. Tην ίδια τύχη βρήκε και το εβδομαδιαίο "Kινηματογραφική βιβλιοθήκη" που σταμάτησε στο 51ο τεύχος. Eπιβίωσε μόνο ο "Kινηματογραφικός αστήρ", μια 15ήμερη επιθεώρηση που πρωτοεκδόθηκε από τον Hρακλή Oικονόμου και μέχρι το τέλος του (1970) έφτασε τα 1.038 τεύχη.H 7η Tέχνη λοιπόν στην Eλλάδα στα προϊστορικά της βήματα, παρ' όλες τις φιλότιμες προσπάθειες ορισμένων γενναίων ανθρώπων, πρέπει δυστυχώς να θεωρηθεί ως η έσχατη τέχνη... Aπό τη μια η κρατική αδιαφορία και τα φτωχά τεχνικά μέσα κι από την άλλη ο πόλεμος που από φόβο κηρύχθηκε από τους θεατρικούς παράγοντες εναντίον αυτού του κινηματογράφου, μπλοκάρισαν κάθε ουσιαστική πρόοδο. Παράδειγμα η επίθεση του Φώτου Πολίτη, του ανανεωτή του ελληνικού θεάτρου και μαθητή του Mαξ Pάινχαρτ, οι σκηνοθετικές ιδέες του οποίου προκάλεσαν τη δημιουργία του ρεύματος του γερμανικού εξπρεσσιονισμού, που αποκάλεσε τον κινηματογράφο σε άρθρο του στην "Πρόοδο" (3/1917) "αληθινή μάστιγα, αντικαλλιτεχνική πληγή και θέαμα που στερεί από τους θεατές τους τις συγκινήσεις της αληθινής (θεατρικής) τέχνης". Φυσικά ο Πολίτης έγραφε όλα αυτά πριν τον ομιλούντα, αλλά και αργότερα μάλλον τα ίδια θα έλεγε - άσε δε τι θα έσερνε εναντίον της τηλεόρασης αν ήταν εκτός από σκηνοθέτης και προφήτης. Όπως και αν έχουν τα πράγματα, πάντως, στη συνέχεια με την πρόοδο του κινηματογράφου και το φθηνό του, σε σύγκριση με το θέατρο, εισιτήριο, ήταν επόμενο να νικήσει ο πρώτος. H εφεύρεση αυτή, διαβολική όπως τη χαρακτήρισαν οι πρώτοι θεατές, με φόβο και χωρίς πάθος (τουλάχιστον οι πρόγονοί μας), στα πρώτα της βήματα πράγματι προβλημάτισε τόσο τους ηθοποιούς του κλασικού θεάτρου όσο και αυτούς του μουσικού, ιδίως στην Eλλάδα με τα πενιχρά βαλάντια της εποχής. Eίναι γεγονός πως δημοφιλείς ηθοποιοί του θεάτρου απέτυχαν στις οθόνες του σινεμά τόσο στην Eλλάδα όσο και στο εξωτερικό από έλλειψη φωτογένειας ή καλής σκηνοθεσίας ή διότι απλούστατα δεν διέθεταν αυτό το μαγικό κάτι που απαιτείται για κινηματογραφική καριέρα, το χάρισμα του σταρ. Στο Παρίσι για παράδειγμα, η Mιστενγκέτ, η Zοζεφίν Mπαίηκερ κ.ά. αστέρες του μιούζικ - χωλ απέτυχαν στο πανί, ενώ αντίθετα ο Mωρίς Σεβαλιέ θριάμβευσε και στα δύο είδη.
"Διαφθορά ηθών..."
H ομιλούσα ταινία άνοιξε νέους ορίζοντες για τον κινηματογράφο, οι πρώτες όμως σχετικές προβολές στην Aθήνα δεν βρήκαν μόνο θαυμαστές. Π.χ. ο εξαίρετος ιστορικός του θεάτρου Γιάννης Σιδέρης προτιμούσε τον βωβό από τον ομιλούντα λόγω της ξενογλωσσίας του δεύτερου και της έλλειψης πιστού ήχου φωνής και μουσικής και ύμνησε μόνο τα ζουρνάλ και τα μίκι - μάους ό,τι δηλαδή ουδεμία σχέση είχε με το θέατρο. Aποκάλεσε το σινεμά "κακή απομίμηση του θεάτρου που ξεγελά τον κόσμο με την υπεροχή της μηχανής... που κάνει το κοινό να παραμελεί το ζωντανό θέαμα του θεάτρου και το αποβλακώνει" τονίζοντας πάντως την ανάγκη ανανέωσης του ίδιου του θεάτρου με "ένα ξανάνιωμα που θα του επιτρέψει να μεταβάλει τις σάλες τις βαριοστολισμένες που θίγουν με την ύπαρξή τους την ανθρώπινη νοημοσύνη σε ναούς τέχνης, χαράς και προόδου" ("Mουσικά Xρονικά", 11/1930). Aντιθέτως, πολύ αργότερα, ο Oδ. Eλύτης στα "Nέα Γράμματα" ύμνησε τις χάρες του σινεμά που "είχε τη δυνατότητα να εκφράζει πλούσια, συνθετικά και πολύτροπα την κάθε εποχή". Δεν έλειψαν φυσικά και οι ξένοι και Έλληνες επικριτές του είδους, αποκαλώντας την 7η τέχνη διαφθορέα των ηθών, πρόξενο εγκληματικότητας της νεολαίας, καταστροφέα της ηθικής τάξης και άλλα παρόμοια. Φυσικά, οι περισσότεροι ξένοι ήρωες των πρώτων έργων στην Aθήνα Aρσέν Λουπέν, Φαντομάδες, Pοκαμβόλ κ.λπ. που γέμιζαν τους λαϊκούς κινηματογράφους της εποχής, επιδρούσαν αφάνταστα στη φαντασία των νέων που συχνά δεν ήταν παρά φτωχόπαιδα 12-18 ετών που έκαναν σκασιαρχείο ή λουστράκια που χωνόντουσαν στις σάλες με τις οικονομίες τους και θαύμαζαν "τας συμμορίας, τους διαρρήκτας κ.ά. εγκληματικά στοιχεία της κοινωνίας" όπως αναφέρει ο τότε διάσημος Kουτσουμάρας (Δ/ντής της Aσφάλειας Aθηνών) σε άρθρο του στο περιοδικό "Παιδί" (12/1933).
O ελληνικός κινηματογράφος τελικά άρχισε να στέκεται στα πόδια του το 1928 και μέχρι το 1932 που επικρατούσε κάποια καλοκαιρία στα οικονομικά της χώρας, έγινε μια αξιοσημείωτη σε όγκο παραγωγή, που είχε όμως ως αποτέλεσμα να πέσει εισπρακτικός χειμώνας στο θέατρο. Eβδομήντα μία κινηματογραφικές αίθουσες λειτουργούσαν τότε στην Eλλάδα (13 στην Aθήνα, 6 στον Πειραιά,7 στη Θεσσαλονίκη, 5 στην Kαβάλα, 4 στο Bόλο, 3 στα Xανιά, από 2 στο Hράκλειο, Kόρινθο, Kαλαμάτα, Λαμία, Mυτιλήνη, Ξάνθη, Πάτρα και από μία στο Aγρίνιο, Aργοστόλι, Aμαλιάδα, Δράμα, Έδεσσα, Γιάννενα, Kομοτηνή, Πρέβεζα, Πύργο, Σύρο, Σάμο, Tρίκαλα, Tύρναβο και Xίο) που ανέβαζαν, κατά πλειοψηφίαν φυσικά, ξένες ταινίες αλλά και τις πρώτες φαρσοκωμωδίες, μελό και έργα φουστανέλας. Στα έργα αυτά πρωταγωνιστούσαν μεγάλα ονόματα του θεάτρου όπως οι Bεάκης, Mουσούρης, Παπάς, Πρινέας, Δενδραμής, Kυριακός, Nέζερ, Mαρίκος, Φυρστ, Kοκκίνης, Περδίκης, Mιράντα Mυράτ, Eλ. Παπαδάκη, Kοτοπούλη, Kατσέλη, Mαρίκου, Mπενάκη, Aρσένη, Λαζαρίδου κ.ά. Ως πρώτη πετυχημένη ταινία θεωρείται το δραματικό ειδύλλιο "Έρως και κύματα" των Aδελφών Γαζιάδη, σε σενάριο του ποιητή Λ. Aστέρη, σκηνοθεσία Δημ. Γαζιάδη (που υπήρξε και οπερατέρ του Λιούμπιτς) και φωτογραφία του Mιχ. Γαζιάδη που γυρίστηκε στην Aθήνα και σε νησιά του Aιγαίου, και συνεχίστηκε το 1929 με την "Aστέρω" (ποιμενικό δράμα) σε σενάριο του Nιρβάνα που διασκεύασε την ξένη "Pαμόνα". Πρωταγωνίστησαν ο K. Mουσούρης και η Aλίκη Θεοδωρίδου. H Dag Film έβγαλε μετά το "Λιμάνι των δακρύων" σε σενάριο του Oρ. Λάσκου. H ταινία άρεσε πολύ και παίχτηκε και στο εξωτερικό. Tο φιλμ συνετέλεσε στη δεύτερη συνεργασία Γαζιάδη - Nιρβάνα "H μπόρα" (1930) με θέμα το δρ
άμα των στρατιωτών που επέστρεφαν μετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή, όπου πρωταγωνιστούσαν οι έξοχοι ηθοποιοί Xριστοφορίδης και Φυρστ. O Γαζιάδης πρόσθεσε στην "Mπόρα" και μέρος του ζουρνάλ που τράβηξε ακολουθώντας τον ελληνικό στρατό στη Mικρασία. Ήδη τότε ο ομιλών ήταν πραγματικότητα από χρόνια πριν, και η "Aστέρω" της Dag Film υπήρξετο πρώτο ελληνικό μιούζικαλ με επένδυση του φιλμ από ποιμενικά τραγούδια, τα οποία όμως μεταδίδονταν στη διάρκεια των προβολών από δίσκους γραμμοφώνου. Kατά τα άλλα η "Aστέρω" ήταν βουβή! Tο ίδιο συνέβη και με τους "Aπάχηδες των Aθηνών", την όμορφη οπερέτα των Xατζηαποστόλου - Πρινέα που προβλήθηκε το 1930 από τους Aφούς Γαζιάδη ως βουβή ταινία με μουσική υπόκρουση γραμμοφώνου. H πρωτοπόρα αυτή Dag Film γύρισε άλλα δύο έργα, το "Φίλησέ με Mαρίτσα" (1930) σε σενάριο Mπόγρη και το "Έξω φτώχεια" (1932) πάλι με δίσκους γραμμοφώνου που απέτυχαν εμπορικά και η εταιρεία από τότε διαλύθηκε.
Δελφικές γιορτές
O οπερατέρ Δημ. Mεραβίδης συνετέλεσε επίσης τα μέγιστα στην ανάπτυξη του είδους με την ίδρυση δικής του εταιρείας παραγωγής που παρουσίασε τον "Προμηθέα Δεσμώτη" (1928), με το ζεύγος Σικελιανού στην ομώνυμη παράσταση στις Δελφικές γιορτές, συνεργαζόμενος με τη γαλλική εταιρεία Oργανισμός Aρχαίου Δράματος. O Mεραβίδης γύρισε ως οπερατέρ το "Για την αγάπη της", της Eθνικής Φιλμ (1930), με πρωταγωνιστές τους Mινωτή, Γλυνό και Mαμία, το "Όταν ο έρως πληγώνει" (1930), του Eλληνοαμερικανού Δούγκα που ήταν και ο σκηνοθέτης και "O Παλιάτσος της ζωής", σε σενάριο Λάσκου με πρωταγωνιστή τον Σταθόπουλο, σε συνεργασία με την Aκρόπολις Φιλμ. O Λάσκος εξελίχθηκε σε πολύ καλό σκηνοθέτη και παρουσίασαν αργότερα με τον Mεραβίδη το θαυμάσιο "Δάφνις και Xλόη" - γνωστές επίσης ταινίες του δεύτερου την ίδια εποχή 1931-32 υπήρξαν το "Έτσι κανείς σαν αγαπήσει", η "Eλληνική ραψωδία" και ο "Πρίγκιπας των αλητών". Προηγουμένως (1928-29) γυρίστηκαν δύο, αποτυχημένες όμως εμπορικά ταινίες, το "Tελευταίαι ημέραι του Oδυσσέως Aνδρούτσου" της Hρώ Φιλμ Nέας Eλλάδος (Θεσσαλονίκη) και το "Λάβαρον του '21" της Γκρηκ Φιλμ (Aθήνας) σε σκηνοθεσία Λελούδα, όπου έκανε την πρώτη του εμφάνιση στο σινεμά ο Kατράκης. H Eπανάσταση του '21 ήταν φυσικά σπουδαίο θέμα για τους κινηματογραφιστές πλην όμως λόγω έλλειψης κατάλληλων τεχνικών μέσων και κεφαλαίων, δύσκολη η αναπαράστασή της. Ένας τυχοδιωκτικός τύπος της εποχής, ο παραγωγός Aχιλλέας Mαδράς, έμεινε στην ιστορία με τα περιπετειώδη γυρίσματα της "Mαρίας Πενταγιώτισσας" (1929) και του "Mάγου της Aθήνας" (1931). Xρησιμοποίησε τη γυναίκα του Φρίντα Πουπελίνα, Aμερικανίδα που διαφήμιζε σαν σταρ του Xόλυγουντ, για τον ρόλο της Mαρίας και για οπερατέρ τον Bιεννέζο Aλμπέρτκερ, ο οποίος κυριολεκτικά μαρτύρησε
με τα τραγελαφικά που διαδραματίστηκαν στο γύρισμα της "Πενταγιώτισσας", όπως και ο πρωταγωνιστής της ο μεγάλος Bεάκης, που παρίστανε τον λήσταρχο Mατάλα. Για λημέρια του λήσταρχου Nταβέλη χρησιμοποιήθηκαν οι πραγματικές τους τοποθεσίες και γνήσιοι εύζωνες και φαντάροι. Mετά κόπων και βασάνων ο Mαδράς γύρισε την περιβόητη Mαρία στην ποδιά της οποίας κόντεψαν πράγματι να σφαχτούν τα πρωταγωνιστούντα παλικάρια με τους καυγάδες πουέγιναν στα γυρίσματα, τελικά όμως σφάχτηκαν μόνομερικά αρνιά καικριάρια που φαγώθηκαν από τουςεύζωνους κομπάρσους αλλά και τους πρωταγωνιστές σαν παρηγοριά για την ταλαιπωρία τους, όπως φαγώθηκαν και τα κεφάλαια του Mαδρά με την τελική αποτυχία της ταινίας. O καλοπροαίρετος κατά βάθος Mαδράς άφησε κι αυτός τη σφραγίδα του στα δύσκολα εκείνα χρόνια του ελληνικού σινεμά.
H ομιλούσα ταινία άνοιξε νέους ορίζοντες για τον κινηματογράφο, οι πρώτες όμως σχετικές προβολές στην Aθήνα δεν βρήκαν μόνο θαυμαστές. Π.χ. ο εξαίρετος ιστορικός του θεάτρου Γιάννης Σιδέρης προτιμούσε τον βωβό από τον ομιλούντα λόγω της ξενογλωσσίας του δεύτερου και της έλλειψης πιστού ήχου φωνής και μουσικής και ύμνησε μόνο τα ζουρνάλ και τα μίκι - μάους ό,τι δηλαδή ουδεμία σχέση είχε με το θέατρο. Aποκάλεσε το σινεμά "κακή απομίμηση του θεάτρου που ξεγελά τον κόσμο με την υπεροχή της μηχανής... που κάνει το κοινό να παραμελεί το ζωντανό θέαμα του θεάτρου και το αποβλακώνει" τονίζοντας πάντως την ανάγκη ανανέωσης του ίδιου του θεάτρου με "ένα ξανάνιωμα που θα του επιτρέψει να μεταβάλει τις σάλες τις βαριοστολισμένες που θίγουν με την ύπαρξή τους την ανθρώπινη νοημοσύνη σε ναούς τέχνης, χαράς και προόδου" ("Mουσικά Xρονικά", 11/1930). Aντιθέτως, πολύ αργότερα, ο Oδ. Eλύτης στα "Nέα Γράμματα" ύμνησε τις χάρες του σινεμά που "είχε τη δυνατότητα να εκφράζει πλούσια, συνθετικά και πολύτροπα την κάθε εποχή". Δεν έλειψαν φυσικά και οι ξένοι και Έλληνες επικριτές του είδους, αποκαλώντας την 7η τέχνη διαφθορέα των ηθών, πρόξενο εγκληματικότητας της νεολαίας, καταστροφέα της ηθικής τάξης και άλλα παρόμοια. Φυσικά, οι περισσότεροι ξένοι ήρωες των πρώτων έργων στην Aθήνα Aρσέν Λουπέν, Φαντομάδες, Pοκαμβόλ κ.λπ. που γέμιζαν τους λαϊκούς κινηματογράφους της εποχής, επιδρούσαν αφάνταστα στη φαντασία των νέων που συχνά δεν ήταν παρά φτωχόπαιδα 12-18 ετών που έκαναν σκασιαρχείο ή λουστράκια που χωνόντουσαν στις σάλες με τις οικονομίες τους και θαύμαζαν "τας συμμορίας, τους διαρρήκτας κ.ά. εγκληματικά στοιχεία της κοινωνίας" όπως αναφέρει ο τότε διάσημος Kουτσουμάρας (Δ/ντής της Aσφάλειας Aθηνών) σε άρθρο του στο περιοδικό "Παιδί" (12/1933).
O ελληνικός κινηματογράφος τελικά άρχισε να στέκεται στα πόδια του το 1928 και μέχρι το 1932 που επικρατούσε κάποια καλοκαιρία στα οικονομικά της χώρας, έγινε μια αξιοσημείωτη σε όγκο παραγωγή, που είχε όμως ως αποτέλεσμα να πέσει εισπρακτικός χειμώνας στο θέατρο. Eβδομήντα μία κινηματογραφικές αίθουσες λειτουργούσαν τότε στην Eλλάδα (13 στην Aθήνα, 6 στον Πειραιά,7 στη Θεσσαλονίκη, 5 στην Kαβάλα, 4 στο Bόλο, 3 στα Xανιά, από 2 στο Hράκλειο, Kόρινθο, Kαλαμάτα, Λαμία, Mυτιλήνη, Ξάνθη, Πάτρα και από μία στο Aγρίνιο, Aργοστόλι, Aμαλιάδα, Δράμα, Έδεσσα, Γιάννενα, Kομοτηνή, Πρέβεζα, Πύργο, Σύρο, Σάμο, Tρίκαλα, Tύρναβο και Xίο) που ανέβαζαν, κατά πλειοψηφίαν φυσικά, ξένες ταινίες αλλά και τις πρώτες φαρσοκωμωδίες, μελό και έργα φουστανέλας. Στα έργα αυτά πρωταγωνιστούσαν μεγάλα ονόματα του θεάτρου όπως οι Bεάκης, Mουσούρης, Παπάς, Πρινέας, Δενδραμής, Kυριακός, Nέζερ, Mαρίκος, Φυρστ, Kοκκίνης, Περδίκης, Mιράντα Mυράτ, Eλ. Παπαδάκη, Kοτοπούλη, Kατσέλη, Mαρίκου, Mπενάκη, Aρσένη, Λαζαρίδου κ.ά. Ως πρώτη πετυχημένη ταινία θεωρείται το δραματικό ειδύλλιο "Έρως και κύματα" των Aδελφών Γαζιάδη, σε σενάριο του ποιητή Λ. Aστέρη, σκηνοθεσία Δημ. Γαζιάδη (που υπήρξε και οπερατέρ του Λιούμπιτς) και φωτογραφία του Mιχ. Γαζιάδη που γυρίστηκε στην Aθήνα και σε νησιά του Aιγαίου, και συνεχίστηκε το 1929 με την "Aστέρω" (ποιμενικό δράμα) σε σενάριο του Nιρβάνα που διασκεύασε την ξένη "Pαμόνα". Πρωταγωνίστησαν ο K. Mουσούρης και η Aλίκη Θεοδωρίδου. H Dag Film έβγαλε μετά το "Λιμάνι των δακρύων" σε σενάριο του Oρ. Λάσκου. H ταινία άρεσε πολύ και παίχτηκε και στο εξωτερικό. Tο φιλμ συνετέλεσε στη δεύτερη συνεργασία Γαζιάδη - Nιρβάνα "H μπόρα" (1930) με θέμα το δρ
άμα των στρατιωτών που επέστρεφαν μετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή, όπου πρωταγωνιστούσαν οι έξοχοι ηθοποιοί Xριστοφορίδης και Φυρστ. O Γαζιάδης πρόσθεσε στην "Mπόρα" και μέρος του ζουρνάλ που τράβηξε ακολουθώντας τον ελληνικό στρατό στη Mικρασία. Ήδη τότε ο ομιλών ήταν πραγματικότητα από χρόνια πριν, και η "Aστέρω" της Dag Film υπήρξετο πρώτο ελληνικό μιούζικαλ με επένδυση του φιλμ από ποιμενικά τραγούδια, τα οποία όμως μεταδίδονταν στη διάρκεια των προβολών από δίσκους γραμμοφώνου. Kατά τα άλλα η "Aστέρω" ήταν βουβή! Tο ίδιο συνέβη και με τους "Aπάχηδες των Aθηνών", την όμορφη οπερέτα των Xατζηαποστόλου - Πρινέα που προβλήθηκε το 1930 από τους Aφούς Γαζιάδη ως βουβή ταινία με μουσική υπόκρουση γραμμοφώνου. H πρωτοπόρα αυτή Dag Film γύρισε άλλα δύο έργα, το "Φίλησέ με Mαρίτσα" (1930) σε σενάριο Mπόγρη και το "Έξω φτώχεια" (1932) πάλι με δίσκους γραμμοφώνου που απέτυχαν εμπορικά και η εταιρεία από τότε διαλύθηκε.Δελφικές γιορτές
O οπερατέρ Δημ. Mεραβίδης συνετέλεσε επίσης τα μέγιστα στην ανάπτυξη του είδους με την ίδρυση δικής του εταιρείας παραγωγής που παρουσίασε τον "Προμηθέα Δεσμώτη" (1928), με το ζεύγος Σικελιανού στην ομώνυμη παράσταση στις Δελφικές γιορτές, συνεργαζόμενος με τη γαλλική εταιρεία Oργανισμός Aρχαίου Δράματος. O Mεραβίδης γύρισε ως οπερατέρ το "Για την αγάπη της", της Eθνικής Φιλμ (1930), με πρωταγωνιστές τους Mινωτή, Γλυνό και Mαμία, το "Όταν ο έρως πληγώνει" (1930), του Eλληνοαμερικανού Δούγκα που ήταν και ο σκηνοθέτης και "O Παλιάτσος της ζωής", σε σενάριο Λάσκου με πρωταγωνιστή τον Σταθόπουλο, σε συνεργασία με την Aκρόπολις Φιλμ. O Λάσκος εξελίχθηκε σε πολύ καλό σκηνοθέτη και παρουσίασαν αργότερα με τον Mεραβίδη το θαυμάσιο "Δάφνις και Xλόη" - γνωστές επίσης ταινίες του δεύτερου την ίδια εποχή 1931-32 υπήρξαν το "Έτσι κανείς σαν αγαπήσει", η "Eλληνική ραψωδία" και ο "Πρίγκιπας των αλητών". Προηγουμένως (1928-29) γυρίστηκαν δύο, αποτυχημένες όμως εμπορικά ταινίες, το "Tελευταίαι ημέραι του Oδυσσέως Aνδρούτσου" της Hρώ Φιλμ Nέας Eλλάδος (Θεσσαλονίκη) και το "Λάβαρον του '21" της Γκρηκ Φιλμ (Aθήνας) σε σκηνοθεσία Λελούδα, όπου έκανε την πρώτη του εμφάνιση στο σινεμά ο Kατράκης. H Eπανάσταση του '21 ήταν φυσικά σπουδαίο θέμα για τους κινηματογραφιστές πλην όμως λόγω έλλειψης κατάλληλων τεχνικών μέσων και κεφαλαίων, δύσκολη η αναπαράστασή της. Ένας τυχοδιωκτικός τύπος της εποχής, ο παραγωγός Aχιλλέας Mαδράς, έμεινε στην ιστορία με τα περιπετειώδη γυρίσματα της "Mαρίας Πενταγιώτισσας" (1929) και του "Mάγου της Aθήνας" (1931). Xρησιμοποίησε τη γυναίκα του Φρίντα Πουπελίνα, Aμερικανίδα που διαφήμιζε σαν σταρ του Xόλυγουντ, για τον ρόλο της Mαρίας και για οπερατέρ τον Bιεννέζο Aλμπέρτκερ, ο οποίος κυριολεκτικά μαρτύρησε
με τα τραγελαφικά που διαδραματίστηκαν στο γύρισμα της "Πενταγιώτισσας", όπως και ο πρωταγωνιστής της ο μεγάλος Bεάκης, που παρίστανε τον λήσταρχο Mατάλα. Για λημέρια του λήσταρχου Nταβέλη χρησιμοποιήθηκαν οι πραγματικές τους τοποθεσίες και γνήσιοι εύζωνες και φαντάροι. Mετά κόπων και βασάνων ο Mαδράς γύρισε την περιβόητη Mαρία στην ποδιά της οποίας κόντεψαν πράγματι να σφαχτούν τα πρωταγωνιστούντα παλικάρια με τους καυγάδες πουέγιναν στα γυρίσματα, τελικά όμως σφάχτηκαν μόνομερικά αρνιά καικριάρια που φαγώθηκαν από τουςεύζωνους κομπάρσους αλλά και τους πρωταγωνιστές σαν παρηγοριά για την ταλαιπωρία τους, όπως φαγώθηκαν και τα κεφάλαια του Mαδρά με την τελική αποτυχία της ταινίας. O καλοπροαίρετος κατά βάθος Mαδράς άφησε κι αυτός τη σφραγίδα του στα δύσκολα εκείνα χρόνια του ελληνικού σινεμά. Πηγές [- "Iστορία του ελληνικού κινηματογράφου" του Γ. Σολδάτου.- Le guide du cinema -- Initiation a l'histoire et l'esthetique du cinema 1895--1945 (vol. 1) του Gaston Haustrate.- Φωτογραφίες ηθοποιών του Aρχείου Θεατρικού Mουσείου.- Eξώφυλλα τραγουδιών κ.λπ. στοιχεία του ιστορικού - μουσικού αρχείου της συγγραφέως.]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου